قسمت مهمی از اصول مدیریت رفتار کودکان و نوجوانان اقداماتی را شامل میشود که به منظور کاهش و خاتمه دادن رفتارهای نامطلوب کودکان به صورت تنبیه این رفتارها صورت میپذیرد.
برای اینکه تنبیه موثر واقع شود باید:

۱.بلافاصه بعد از رخ دادن رفتار نامناسب اعمال گردد.به ویژه رفتارهای خودتحریکی یا خودانگیزشی مانند ضربه زدن به سر و .. که از لحاظ حسی برای کودک لذت بخش و پاداش دهنده هستند.

۲.تمام افرادی که مرتقبت از کودک را به عهده دارند باید به صورت یکنواخت وبا ثبات پیامد تنبیهی را به کار ببرند.

۳.از آنجایی که تنبیه اثر سریعی در کاهش رفتارهای نامناسب دارد حتی اگر نتایج آن در درازمدت نیز موثر نباشد،والدین از آن زیاد استفاده میکنند و باعث برانگیختگی زیاد در کودک و به نوعی کودک آزاری میشوند.

۴.اغلب کودک علت تنبیه را نمیفهمد برای همین حتی زمانی هم که تنبیه در کار نیست احساس ترس و خشم و برافروختگی میکند.

۵.چون کودکان از طریق تقلید بسیاری از کارها را یاد میگیرند پس از تنبیه هم الگو میگیرند و آن را روی خود و همسالان پیاده میکنند.

تنبیه باید یلافاصله پس از وقوع رفتار نامناسب صورت گیرد.اگر تنبیه یه تاخیر بیفتد کودک به یاد نمی آورد که برای چه چیزی تنبیه شده است.حتی اگر بخاطر بیاورد نیز تاثیر مجازات در مورد تغییر رفتار کم میشود.از طرفی اگر شرایطی فراهم کنیم که کودک به کار مناسبتری مشغول شود رفتار نامناسب کاهش پیدا میکند.

حتی اگر تنبیه در کاهش یک رفتار نامناسب موثر باشد باعث جایگزینی رفتار جدید و مناسب نمیشود.چرا که هدف اصلی این است که کودک بتواند به جای انجام رفتار نامناسب رفتار مناسبتری را بیاموزد و به خاطر انجام آن پاداش بگیرد.

قبل از تصمیم گیری در مورد رفتار هدف باید بدانیم همه افراد ممکن است عادت هایی داشته باشند که برای دیگران ناراحت کننده و برای خودشان نیز ناخوشایند است.مانند ناخن جویدن و ..
در هر صورت برای انتخاب رفتار هدف که قرار است کاهش یابد باید نکته هایی را در نظر داشته باشیم:

۱.آیا رفتار او برای دیگران آسیب زاست؟(پرخاشگری و ..)
۲.آیا رفتار باعث محدودیت پذیرش فرد از طرف دیگران میشود؟
۳.آیا رفتار با یادگیری کودک تداخل دارد؟
۴.آیا رفتار برای خود کودک آسیب زاست؟

در اکثر مواقع حتی میتوان پس از تعیین رفتار هدف برای تغییر و تثبیت آن به جای تنبیه از روش های جایگزین دیگری که در محتواهای بعد به آن اشاره میکنیم استفاده کرد.

برای تغییر پیش درآمد یک رفتار باید پیش از بروز آن رفتار در مورد موقعیت پیش بینی و از شکل گیری آن پیشگیری کرد.(مثلا مریم ماشین آتش نشانی قرمزش را لیس میزند).
برای این رفتار وقتی او با ماشین قرمز بازی میکند باید به او پاداش دهیم).

۱.تغییر محیط:
این روش به منظور تنبیه صورت نمیگیرد اما باعث میشود کودک با دور شدن از اسباب بازی یا وسیله ای که باعث تحریک زیاد او میشود یا حواس او را پرت میکند.احساس آرامش و شادی داشته باشد.تغییر محیط همیشه مشکل را حل نمیکند.و روش های دیگری هم لازم است.

۲.تغییر روال:
برخی کودکان به سختی به تغییر عادت میکنند.به ویژه کودک مبتلا به اتیسم که یک تغییر کوچک برایشان به معنای بهم ریختگی کامل است.تمرین برنامه ها و روال کار در خانه به کودک فرصت میدهد بداند طی روز چه انتظاراتی از وی میرود.و کمک میکند که او راحت تر از مسیر یک فعالیت به فعالیت دیگر برود.مثل لباس پوشیدن با یک ترتیب خاص،آداب پیش از خواب،چیدن میز و…
رعایت روال کارها در خانه باعث میشود که تا حد امکان بی نظمی ها را از بین ببریم و نظم و ترتیب تقریبا پایداری در خانه برقرار کنیم.البته برخی تغییر ها غیر قابل اجتناب است.و کودکان باید یاد بگیرند با آنها کنار بیایند.
وقتی برای سازش با تغییر با کودکان کار میکنیم باید احتیاط به خرج بدهیم.اگر کودکان بدانند قرار است تغییری رخ بدهد بهتر احساساتشان را مهار میکنند با ایت حال انتظار نداریم کودک بتواند همزمان با تغییرات زیادی کنار بیاید.

۳.آموزش مهارت های ارتباطی و سازگارانه
کمک به کودک در موقعیت های ناخوشایند با توجه به مشکل ارتباطی او بسیار مهم است.با آموزش مهارت های ارتباطی،شما قادر هستید وقتی کودک گرسنه است به او غذا بدهید وقتی بیمار است به او دارو بدهید و وقتی احساس تنهایی میکند به او توجه کنید.ضرورت ندارد همیشه با استفاده از کلام به هدف خود برسید و موفق بشوید.

از انواع روش های ارتباطی میتوان استفاده کرد مثلا:
_مسعود مرتب ناخن هایش را روی در یخچال میکشد.
پیش درآمد :او گرسنه است
پیامد:مادر به او غذا میدهد

در این مثال کودک با ناخن کشیدن روی در یخچال پاداش(یعنی غذا) میگیرد.برای ایجاد تغییر در این زنجیره از وقایع مادر باید چه کارهایی بکند؟وقتی مسعود این کار را میکند مادر باید او را به اتاقی که قبلا در آنجا بوده ببرد.تشویقشکند که بازوی مادرش را لمس کند و غذا بخواهد(کلامی).
سپس مادر فورا پس از انجام رفتار مناسب توسط مسعود به او یک خوراکی میدهدگبه این ترتیب مسعود یاد میگیرد راه بهتری برای ابراز گرسنگی وجود دارد.

۴.تقویت افتراقی رفتارهای مطلوب
یک روش موثر ایجاد تمایز در دادن پاداش به رفتارهاست.به این معنی که به رفتاری پاداش بدهیم که انجام همزمان آن با رفتار غیر مطلوب غیر ممکن باشد.
اگر بگوییم:”دستت را تکان نده!من این کار را دوست ندارم.”به رفتار ناسازگارانه کودک توجه کرده ایم.در عوض باید جمله خود را بصورت مثبت بگوییم دست هاتو روی زانوت بذار.”خیلی خوبه به حرف من گوش میدی”.
در اینجا به به رفتار نامطلوب توجه نمیشود و در عوض رفتاری که مطلوب و غیر قابل انجام با رفتار نامطلوب است پاداش میگیرد.پاداش های خاص کلامی برای یک رفتار مشخص را یاد بگیرد مثلا:

روش های تغییر پیامد های رفتاری:
پیامدی که کودک در واکنش به رفتار خود دریافت میکند.میتواند تقویت کننده یا تنبیهی باشد تقویتی یا تنبیهی بودن پیامد ممکن است از نظر والدین و کودکان تفاوت داشته باشد.مثلا وقتی کودک تکلیف خود را انجام نمیدهد پدر برای او سخنرانی میکند.پدر به نظر خودش کودک را توبیخ کرده اما از این توجه لذت میبرد.

۱.خاموش سازی رفتار توسط نادیده گرفتن انتخابی:
وقتی کودک رفتار نامناسب را انجام می دهد هیچ پاداشی را نباید دریافت کند.برای رفتارهای خود آزارنده و آسیب زا از این روش استفاده نمیشود‌.این روش به معنی نادیده گرفتن کامل کودک نیست.بلکه فقط آن رفتار نامطلوب است که نادیده گرفته میشود.و رفتار مطلوب جایگزین آن میشود.کاربرد این روش به تنهایی کافی نیست.و باید با راهکار های دیگر همراه باشد مانند:
متوقف کردن رفتار:اگر همراه با آسیب به خود باشد
جهت دهی مجدد:آموزش مهارت های ارتباطی سازگارانه.

۲.متوقف کردن رفتار:
روشی است که بویژه در رفتارهای خودتحریکی مورد پیدا میکند.برای اینگونه رفتارها به آرامی کودک را لمس کنید.در حالیکه همزمان باعث میشوید او رفتارش را قطع کند.در مورد کودکی که دایم به خودش ضربه میزند.دستتان را روی دستش بگذارید یا اگر تکان میخورد دستتان را روی شانه هایش بگذارید.برای رفتارهای کلامی خودآزارنه مثل وقتی کودک برخی عبارت های ساده را تکرار میکند و به آرامی و به صورت پیشرونده به این سمت حرکت کنید که با کودک در مورد خواسته های اجتماعی و … حرف بزنید.وقتی یک رفتار خاموش شد برای اینکه رفتار ناسازگارانه به سرعت باز نگردد آن را با یک رفتار مناسب جایگزین کنید.این کار را میتوانید با جهت دادن دوباره رفتار انجام دهید.یعنی کودک را به سمتی هدایت کنیم که رفنار نامناسب مشاهده نشود.این روش اغلب وقتی مفید واقع میشود که انجام همزمان رفتار مناسب انتخاب شده با رفتار ناخواسته غیر ممکن باشد.مثلا کودک به جای تکان دادن دست رفتاری مانند رنگ کردن نقاشی را انجام دهد.یا اگر پرحرفی او قطع شد به جایش یک شعر مخصوص کودکانه بخواند.سعی کنسد جایگزین کردن سریع و کامل صورت بگیرد و وقتی هدایت دوباره رفتار را انجام میدهید.تا امکان رفتار نامناسب قبلی توجه کمی بگیرد تا رفتار مناسب کاملا جایگزین شود.

۳.خاموشی حسی:
این روش به منظور کاهش یا ازبین بردن دریافت های حسی ناشی از انجام رفتار به کار میرود و اغلب برای حفاظت کودک از پیامدهای رفتاری خودتخریبی استفاده میشود.برای مثال کودکی که گوش خودش را میکشد و دلیل این کارش نیز عفونت گوش نیست.میتواند از یک گوشی برای شنیدن موسیقی استفاده میکند.با این روش تحریک حسی به صورت مناسبتر و امن تر انجام میشود.

رفتارها شامل سه قسمت پیش در آمد،خود رفتار و پیامد ناشی از آن است.شما هنگام بروز رفتار باید به سوالات زیر پاسخ دهید.

ادامه مطلب