والدین کودکان مبتلا به اتیسم یا آسپرگر با مشکلات فراوانی مواجه هستند.ویژگی خاص این کودکان باعث بروز مشکلات زیادی در ارتباط آنان با خانواده و برنامه های روزمره مانند رفتن به مدرسه و مراسم اجتماعی و ..میشود.

ادامه مطلب

قسمت مهمی از اصول مدیریت رفتار کودکان و نوجوانان اقداماتی را شامل میشود که به منظور کاهش و خاتمه دادن رفتارهای نامطلوب کودکان به صورت تنبیه این رفتارها صورت میپذیرد.
برای اینکه تنبیه موثر واقع شود باید:

۱.بلافاصه بعد از رخ دادن رفتار نامناسب اعمال گردد.به ویژه رفتارهای خودتحریکی یا خودانگیزشی مانند ضربه زدن به سر و .. که از لحاظ حسی برای کودک لذت بخش و پاداش دهنده هستند.

۲.تمام افرادی که مرتقبت از کودک را به عهده دارند باید به صورت یکنواخت وبا ثبات پیامد تنبیهی را به کار ببرند.

۳.از آنجایی که تنبیه اثر سریعی در کاهش رفتارهای نامناسب دارد حتی اگر نتایج آن در درازمدت نیز موثر نباشد،والدین از آن زیاد استفاده میکنند و باعث برانگیختگی زیاد در کودک و به نوعی کودک آزاری میشوند.

۴.اغلب کودک علت تنبیه را نمیفهمد برای همین حتی زمانی هم که تنبیه در کار نیست احساس ترس و خشم و برافروختگی میکند.

۵.چون کودکان از طریق تقلید بسیاری از کارها را یاد میگیرند پس از تنبیه هم الگو میگیرند و آن را روی خود و همسالان پیاده میکنند.

تنبیه باید یلافاصله پس از وقوع رفتار نامناسب صورت گیرد.اگر تنبیه یه تاخیر بیفتد کودک به یاد نمی آورد که برای چه چیزی تنبیه شده است.حتی اگر بخاطر بیاورد نیز تاثیر مجازات در مورد تغییر رفتار کم میشود.از طرفی اگر شرایطی فراهم کنیم که کودک به کار مناسبتری مشغول شود رفتار نامناسب کاهش پیدا میکند.

حتی اگر تنبیه در کاهش یک رفتار نامناسب موثر باشد باعث جایگزینی رفتار جدید و مناسب نمیشود.چرا که هدف اصلی این است که کودک بتواند به جای انجام رفتار نامناسب رفتار مناسبتری را بیاموزد و به خاطر انجام آن پاداش بگیرد.

قبل از تصمیم گیری در مورد رفتار هدف باید بدانیم همه افراد ممکن است عادت هایی داشته باشند که برای دیگران ناراحت کننده و برای خودشان نیز ناخوشایند است.مانند ناخن جویدن و ..
در هر صورت برای انتخاب رفتار هدف که قرار است کاهش یابد باید نکته هایی را در نظر داشته باشیم:

۱.آیا رفتار او برای دیگران آسیب زاست؟(پرخاشگری و ..)
۲.آیا رفتار باعث محدودیت پذیرش فرد از طرف دیگران میشود؟
۳.آیا رفتار با یادگیری کودک تداخل دارد؟
۴.آیا رفتار برای خود کودک آسیب زاست؟

در اکثر مواقع حتی میتوان پس از تعیین رفتار هدف برای تغییر و تثبیت آن به جای تنبیه از روش های جایگزین دیگری که در محتواهای بعد به آن اشاره میکنیم استفاده کرد.

علت های شایعی که میتواند منجر به بروز مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان اتیسم شود:
عوامل زیادی باعث بوجود آمدن رفتار غلط میشود اما هنگام قضاوت در مورد علل رفتار به عوامل زیر دقت کافی داشته باشید:

۱.مشکلات ارتباطی

کودکان در مراحل اولیه برقراری ارتباط با دیگران سه هدف زیر را دنبال میکنند:

الف: رفع نیازهای شخصی
ب:به دست آوردن توجه از سوی دیگران و برقراری تعامل اجتماعی با آنها
ج:اعتراض کردن به چیزی که نمیخواهند،کاری که تمایل به انجام آن ندارند و موضوعی که از آن ناراحتند.

ناتوانی در رسیدن به هر یک از این اهداف میتواند منجر به مشکلات رفتاری شود.
بعنوان مثال وقتی کودک نمیتواند به خواهرش بگوید از اتاق من برو بیرون؛اسباب بازی اش را پرت میکندیا وقتی کودک از بازی طرد میشود بچه های دیگر را پرت میکند یا وقتی به کودکی توجه نشان میدهید شروع به جویدن ناخن هایش میکند

۲.بیشتر یا کمتر از حد حساس بودن حس های بدنی:
مشکلات حسی از جمله علایم شایع در کودکان و نوجوانان طیف اتیسم است که میتواند منجر به رفتارهای نامناسب شود.مثلا علت رفتار کودکی که به شدت خودش را گاز میگیرد یا در برابر صداهای کوچک از جا میپرد قشقرق به پا میکند میتواند ناشی از کمتر از حد حساس بودن حس لامسه یا بیش از حد حساس بودن حس شنوایی باشد

۳.مشکلات جسمی:
سردرد،دل درد،گوش درد و ..از جمله عوامل ایجاد مشکلات رفتاری هستندو از آنجایی که اغلب این کودکان نمیتوانند این موارد را ابراز کنند باید مراقب این عوامل باشید

حالا به سراغ شیوه های آموزش یک رفتار جدید میرویم
ما جهت آموزش رفتار جدید میتوانیم از دو شیوه آموزش مستقیم و آموزش اتفاقی استفاده کنیم
آموزش مستقیم:
در این روش آموزش دهنده(معلم،درمانگر یا والد) از کودک میخواهد کاری را انجام دهد.اگر کودک در فرصت از پیش تعیین شده پاسخ مناسب را داد تشویق میشود و اگر نتوانست پاسخ مناسب را بدهد آموزش دهنده به او کمک میکند تا پاسخ مناسب را دریافت کند
برای مثال آموزش دهنده به کودک میگوید:”کلاه را سرت بگذار”.اگر کودک موفق شد به او پاداش میدهیم و اگر نتوانست آموزش دهنده به کودک کمک میکند تا بتواند دستور را اجرا کند.بعد از اجرا کودک تشویق میشود اینقدر این کار را تکرار کند تا بتواند به شیوه مستقل آن را انجام دهد.برای اینکه آموزش دهنده مطمئن شود که تغییر ایجاد شده در رفتار کودک ادامه خواهد داشت این دستور را در موقعیت های مختلف از کودک میپرسد.این نوع آموزش به جهت اینکه بازخورد فوری میدهد و به صکرت فردی به نیاز های او توجه میشود و به آنها پاسخ داده میشود و پیشرفت او ثبت میشود روش کارآمد برای آموزش مهارت های فردی است.

۲.آموزش اتفاقی:
با مهار و محدود کردن میزان دسترسی کودک به وسایل مورد نیازش میتوان کودک را تشویق کرد که خواسته اش را عنوان کند..برای مثال اگر مادر قبل از اینکه کودک مداد شمعی هایش را بردارد آنها را پنهان کند کودک یاد میگیرد که از مادرش بپرسد مداد شمعی هایم کو؟در این جا مهارت پرسیدن برای موردی که کودک به آن احتیاج دارد به صورت غیر مستقیم به او آموزش داده میشود
مثال دیگری از آموزش اتفاقی وقتی است که از کودک بخواهیم که در یک اتاق تاریک کتاب بخواند تا کودک مجبور شود از شما بخواهد چراغ را روشن کنید.یا سر سفره بدون قاشق و چنگال از او بخواهید غذا بخورد تا مجبور شود از شما درخواست کند قاشق و چنگال به او بدهید.در ابترا اگر کودک قادر نبود خواسته هایش را بیان کند به او کمک کنید تا پاسخ مناسب را ارائه دهد.
سپس به تدریج کمک های خود را کم کنید تا کودک بتواند به طور مستقل خواسته هایش را ابراز کند و بسیاری از اوقات و به صورت معمول کودک رفتارهای مناسب از خود نشان میدهد ولی ما به آنها پاداش نمیدهیم.چون فکر میکنیم اتفاق مهمی نیفتاده است.یا توجهی به رفتارهای مثبت کودک نداریم.گاهی نیز برای اولین بار میبینیم کودک رفتار خوبی را از خود نشان میدهد اما توجه خاصی به این رفتار نشان نمیدهیم در حالیکه معمولا با مشاهده یک رفتار منفی حتی برای اولین بار با نشان دادن توجه بیش از حتی به صورت سرزنش یا توبیخ یا تذکر باعث میشویم تا رفتار منفی مورد تقویت قرار بگیرد.
برای همین یکی از راهکارهای مناسب این است به محض اینکه با رفتار مناسبی از کودک مواجه شدیم به آن توجه کنیم تا احتمال رخداد رفتار افزایش پیدا کند.

در صورتی که مشاهده کنیم نتیجه مطلوب بدست نیامده است راه حل بالا را مجددا مرور و برنامه را اصلاح میکنیم.

نکته:گاهی برای حل برخی مشکلات رفتاری نمیتوان کاری کرد در این مواقع باید:

۱.با مشکل کنار بیایید چون تغییر نمیکند
۲.منتظر شوید تا کودک بزرگتر شود
۳.از آن چشم پوشی کنید تا رفتار خاموش شود.